Pogaństwo to najstarsza struktura duchowa, która odwołuje się bezpośrednio do pomocy i przewodnictwa świata duchów, stąd pierwotnym doświadczeniem takiej duchowości jest opętanie. Zasadą podstawową jest także rytualne układanie się ze światem duchów, którym składa się ofiarę, często nie tylko w postaci zwierząt, ale i ludzi. Z tego punktu widzenia zarówno w pogaństwie, jak i w gnozie i satanizmie mamy do czynienia z pokrewnymi zjawiskami duchowymi, które stanowią najbardziej radykalne formy zagrożeń duchowych. Współczesne pogaństwo i neopogaństwo wchłania także rozmaite formy gnozy (neognozy) i satanizmu, co autor ukazuje na przykładzie „Harry’ego Pottera” J. K. Rowling. Mamy tu do czynienia ze swoistym synkretyzmem, który zawsze występuje zarówno w gnozie, jak i satanizmie. Synkretyzm religijny jest też cechą ezoteryzmu i okultyzmu. W jeszcze gorszej sytuacji niż stare pogaństwo znajduje się dawne i współczesne neopogaństwo, które może być formą zbiorowej apostazji.
Wszystkie te ważne dla współczesnego chrześcijanina kwestie podejmuje w swej publikacji o. Aleksander Posacki, teolog i filozof, konsultant księży egzorcystów.
