Najwybitniejsze dzieło Mikołaja Gogola, które stało się jego obsesją. W zamyśle autora „Martwe dusze” miały być utworem na miarę „Boskiej komedii” Dantego, a opublikowany w 1842 r. tom – pierwszą częścią większej całości. Krytyczny obraz Rosjan odmalowany przez pisarza na kartach powieści wywołał jednak tak wielki skandal, że uniemożliwił Gogolowi zrealizowanie powziętego zamierzenia. Z powodu depresji, w którą popadł, spalił gotowe już rozdziały.
Historia podróży Pawła Iwanowicza Cziczikowa jest doskonałym portretem XIX-wiecznego rosyjskiego społeczeństwa. Bohater wchodzi w interesy z ludźmi najróżniejszego pokroju, bezbarwnymi, jak on sam, śmiesznymi nieudacznikami, a także wręcz odrażającymi kreaturami. Cziczikow nie jest biedny, ale chce się wzbogacić, udając człowieka interesu. Jest na tyle sprytny, że kiedy przybywa do miasta N. w celu zakupu „martwych dusz rewizyjnych”, czyli chłopów pańszczyźnianych zmarłych od czasu ostatniego spisu, za których właściciele ziemscy muszą ciągle płacić podatki, wzbudza ogólną sympatię i zaufanie bankierów. Gdy jednak wychodzą na jaw plotki o planowanym przez niego porwaniu córki gubernatora, postawa dotychczasowych „przyjaciół” przedsiębiorczego spekulanta ulega diametralnej zmianie...
Groteskowy, pełen absurdu obraz żyjących w marazmie Rosjan przedstawiają świetni aktorzy Andrzej Szczepkowski i Piotr Olędzki.