Rosyjski myśliciel i rewolucjonista, anarchistyczną ideę wolności jednostki łączył z ideą kolektywnej własności. Przyszedł na świat w rosyjskiej rodzinie arystokratycznej. Pod wpływem doświadczeń w Rosyjskiej Gwardii zainteresował się losem polskiej walki narodowowyzwoleńczej. Po opuszczeniu służby wojskowej zajął się filozofią.
Propagował idee demokratyczne i uczestniczył w działaniach rewolucyjnych. W 1849 r. wziął udział w powstaniu w Dreźnie, za co władze saskie skazały go na karę śmierci (zamienioną na dożywocie). Po ułaskawieniu w 1851 r. został wydalony do Rosji; tam zesłano go na Syberię. W 1861 r. zbiegł do Wielkiej Brytanii. Resztę życia spędził w Europie Zachodniej, głównie w Szwajcarii, gdzie angażował się m.in. w działalność wspierającą ruchy wyzwoleńcze. Popierał powstanie styczniowe w Polsce, wiążąc z nim nadzieje na powstanie ogólnosłowiańskie. W 1864 r. założył tajną organizację spiskową Bractwo Międzynarodowe. Cztery lata później powołał do życia Międzynarodowy Alians Demokracji Socjalistycznej, który przyłączył się do I Międzynarodówki. Konflikt personalny z Karolem Marksem i różnice o charakterze teoretyczno-programowym, doprowadziły do usunięcia go z I Międzynarodówki. Utworzył wówczas Międzynarodówkę anarchistyczną, która działa do 1878 r. i miała duże wpływy w Szwajcarii, Francji, Włoszech, Hiszpanii.
W swoich pismach konsekwentnie odrzucał wszelkie formy rządów oraz uprzywilejowanie wybranych klas społecznych, nie stworzył jednak spójnego systemu ideologicznego. Został zapamiętany jako autor rewolucyjnych haseł: „nikt nie będzie wolny, dopóki wszyscy nie będą wolni”, „wolność bez socjalizmu to brutalność, socjalizm bez wolności to tyrania”. Zasłynął też jako krytyk Marksa, którego oskarżał o autorytaryzm niesprzyjający budowaniu komunizmu.