Andrzej Kmicic przybywa do Wodoktów, w których mieszka obiecana mu Oleńka Billewiczówna. Mają się pobrać na mocy umowy zawartej między dziadkiem dziewczyny i ojcem młodzieńca. Początkowo przystojny szlachcic podbija serce Oleńki. Potem zaczynają jednak docierać do niej wiadomości o hulankach i burdach wszczynanych przez jego kompanów. Po jednej z awantur wywołanych przez krewkiego młodzieńca szlachcianka wygania go z dworu. Niepokorny zawadiaka próbuje ją porwać, ale przegrywa w starciu z mistrzem szabli – panem Wołodyjowskim.
Tymczasem do Rzeczpospolitej wkraczają Szwedzi. Wielkopolska szlachta uznaje władzę króla Karola Gustawa. Litewska zbiera się w siedzibie Janusza Radziwiłła w Kiejdanach w nadziei, że książę poprowadzi ją do walki z wrogiem. Niespodziewanie magnat informuje wszystkich, że także zawarł ze Szwedami ugodę. Kmicic – uznany przez towarzyszy i Oleńkę za zdrajcę – nie może sprzeciwić się Radziwiłłowi. Przyrzekł mu bowiem wierność… Czy dotrzyma danego słowa i dla złożonej przysięgi poświęci uczucie? Jak zdoła naprawić zło, które do tej pory wyrządził?
Sienkiewicz miał jedyny w swoim rodzaju dar poruszania serc czytelników, a „Potop” jest tego najlepszym przykładem. Nikt bowiem tak jak on nie umiał opisać miłości, wojny i poświęcenia dla ojczyzny.
Powieść, która na stałe weszła do klasyki polskiej literatury i była podstawą świetnego, nominowanego do Oskara filmu Jerzego Hoffmana, czyta aktor Mieczysław Voit.