„Określenie «Polska Ludowa» używane wobec państwa polskiego w latach 1945–1989 nie jest określeniem precyzyjnym. Niezależnie od tego, jaką oficjalną nazwę formalnie nosiła w tych latach Polska, istotne jest, że dominował w niej ustrój niedemokratyczny, w którym sprawowanie władzy było zagwarantowane dla ludzi przynajmniej formalnie deklarujących swoją przynależność do formacji komunistycznej oraz że państwo to było w zasadniczych sprawach zależne od władz ZSRR. W ten sposób Polska Ludowa wpisuje się w ciąg takich form państwowych, jak Księstwo Warszawskie czy Królestwo Kongresowe. Po okresie przejściowym, trwającym od częściowo demokratycznych wyborów parlamentarnych w 1989 r. po w pełni demokratyczne wybory prezydenckie, a następnie parlamentarne, powstało państwo, którego polityka zarówno wewnętrzna, jak i zagraniczna pozostają całkowicie w gestii jego władz. Symbolizuje to przyjęta nieformalnie i dość powszechnie używana nazwa – III Rzeczpospolita, nawiązująca głównie do II Rzeczypospolitej, państwa prowadzącego na arenie międzynarodowej całkowicie suwerenną politykę.
W narracji historycznej cezury pełnią rolę umowną. Zazwyczaj wiele procesów historycznych zazębia się ze sobą, tworząc skomplikowaną całość, której data przyjęta za graniczną niczego ani nie otwiera, ani nie zamyka. Tak jest też w wypadku uznania połowy 1945 r. za początek dziejów powojennej Polski. Bez wątpienia w tym właśnie czasie powstał rząd uznawany przez główne mocarstwa światowe i sprawujący władzę na terytorium całego państwa. Jednak trudno zrozumieć procesy zachodzące wówczas w Polsce, jeżeli pominie się mechanizmy władzy wytworzone w 1944 r., w okresie tzw. Polski Lubelskiej, lub nie uwzględni faktu, że zbudowane dla potrzeb prowadzenia wojny konspiracyjne struktury Polski Podziemnej, podległe Rządowi RP na obczyźnie, istniały do sierpnia 1945 r. Z tego też powodu funkcjonowanie władz lubelskich w 1944 r. zostało omówione w niniejszej pracy, natomiast Czytelnik, chcący poznać złożoność ówczesnej sytuacji powinien zapoznać się z poprzednim tomem, gdyż tam zamieszczono opis rozgrywek dyplomatycznych, które doprowadziły do ugruntowania radzieckiej hegemonii nad wyłaniającym się z okupacji niemieckiej nowym państwem polskim, oraz dokonano charakterystyki przemian, jakim w 1945 r. podlegały konspiracyjne instytucje, uznające władze RP na uchodźstwie za legalne” – ze wstępu do tomu 10. „Wielkiej historii Polski”
